Özsaygı Nedir

Özsaygı, kişinin kendi değeri hakkındaki genel duygularını ifade eder. Kendine yönelik duyduğu değer, saygı ve güven duygusudur. Özsaygının diğer adı “benlik saygısıdır.” Bireyin yeteneklerini ve sınırlarını tanıması; kendisini olduğu gibi kabul etmesi ve kendine değer vermesi özsaygının temelini oluşturur.

Genetik, kişilik özellikleri, yaş, yaşam deneyimleri, sosyal çevre, sağlık durumu, başkalarının tepkileri ve benliğini başkalarıyla kıyaslama yapması özsaygıyı etkileyen durumlar arasındadır. Sağlıklı özsaygı, kişinin kendi potansiyelini keşfetmesini, olumlu ilişkiler kurmasını ve kişisel mutluluğunu artırmasını destekler. Özsaygı sabit değildir, değiştirilebilir ve geliştirilebilir. Kişisel olarak ilerleyebilmeye ve hayata daha pozitif bakmaya yarayan önemli bir duygudur.

Bireyin kendine olan saygısı, diğerleriyle olan iletişimini şekillendirir. Öze duyulan saygı ile başkalarına duyulan saygı arasında etkileşim vardır. Çünkü birey kendini değerli hissetmeye başladığında, etrafındakileri de değerli görmeye başlar. Bu etkileşim hem bireysel hem de toplumsal ilişkiler açısından önemlidir. Bu iki kavram birbirini besleyebilir ya da zayıflatabilir. Çocukluk döneminden yetişkinlik dönemine kadar özsaygıda yaşanan dalgalanmalar hayattaki seçimleri, verilen kararları ve davranışları belirler. Birey kendine saygı duyuyorsa, başkalarına da kolayca ve içtenlikle saygı gösterebilir. Hayata bakış açısı olumlu yönde şekillenir. Yaşamdaki olayların olumlu taraflarına odaklanabilir. Kişisel sınırlarını daha iyi koruyabilir. Kendine değer veren birey, karşısındakileri ezmeden, hor görmeden iletişim kurabilir. Böylece, kişisel olarak denge korunduğunda sağlıklı ilişkiler gelişir.

Benlik Kavramı ve Benlik Saygısı:

Bireyin kendini nasıl algıladığı ve değerlendirdiğiyle ilişkili olan iki önemli psikolojik kavramdır. Benlik kavramı, bireyin “ben kimim?” sorusuna verdiği cevaptır. Kişinin kendisi hakkındaki düşünceleri, inançları, değer yargıları ve kimliğiyle ilgili algıların bütünüdür.

Fiziksel benlik, kişinin fiziksel özelliklerine yönelik algısıdır. Örneğin, uzun boyluyum, güzelim gibi.

Sosyal benlik, diğerleriyle olan ilişkilerindeki rollerine yönelik algısıdır. Örneğin, iyi bir eşim, iyi bir dostum gibi.

Akademik benlik, başarı ve yeterlilik algısıdır. Örneğin, başarılı bir öğrenciyim ya da zekiyim gibi.

Duygusal benlik, kendi duygularını anlama ve kontrol edebilmesidir.

Benlik saygısı yani özsaygı ise kişinin kendi benlik kavramına ilişkin duygusal değerlendirmesidir. Kendini değerli, yeterli ve saygıya layık görüp görmediğiyle ilişkilidir.

Özsaygısı düşük olan birey, aşırı alıngan davranabilir ya da kendini diğerlerinden üstün göstererek etrafındakileri küçümseyebilir. Kendini sürekli eleştirme ve suçlama eğilimindedir. Hatalarını büyütür. Başarısızlık korkusu vardır. Risk almaktan kaçınır. Kendi fikirlerini önemsemez, çevresindekilerin fikirleriyle hareket eder. Sürekli etrafındakilerden onay arayışı içindedir. İnsanların beklentilerine aşırı uyum gösterme eğilimindedir. Kendini değersiz hisseder ve olumsuz benlik imajına sahiptir. Zamanla kendini sevmemeye başlar, iyi özelliklerini baskılama eğilimi içine girer.

Özsaygısı yüksek olan bir birey; kendini değerli, yeterli ve saygıdeğer görür. Etraftan gelen her türlü eleştiriye açıktır. Yapıcı olan eleştirileri saldırı gibi algılamaz. Kendi başarı ve başarısızlıklarını gerçekçi bir biçimde değerlendirme becerisine sahiptir. Güçlü ve zayıf yönlerini tanır. Gelişime açık olduğu alanları far ederek adım atabilir. Kendi haklarını savunabilir. Başkalarına karşı saygılıdır. Hem kendi iç dünyasında hem de sosyal ilişkilerinde daha sağlıklı, dengeli ve başarılı bir tutum sergiler. Başarılarıyla gurur duyar ama başkalarını küçümsemez. Başarılarını sahiplenirken başarısızlıklarında da sorumluluk alabilir. Kendini başkalarıyla kıyaslamak yerine kendi gelişimine odaklanır. Çevresindekilere gerektiğinde “hayır” diyerek sınır koyabilir. Toksik ilişkilerden, sağlıksız işlerden ya da kendi değerlerini zedeleyen ortamlardan uzaklaşır. Bağımlı ya da ezici ilişkiler kurmak yerine dengeli bağlar oluşturabilir. Etraftan onay almak yerine, kendi değerlerine göre karar verir. Kendine uygun hedefler oluşturarak tutarlılıkla çalışır. Esneklik gösterebilir. Başarısızlık ya da olumsuz bir durumla karşılaşıldığında yeniden başlayabilir.

Benlik kavramı, benlik saygısının temelini oluşturur. Birey, kendisini nasıl tanımlıyorsa, bu tanımlar doğrultusunda kendisini değerlendirir. Örneğin, “başarılı bir öğrenciyim” gibi bir benlik kavramı varsa ve akademik başarı da elde ediyorsa, benlik saygısı yüksek olur. Fakat, birey herhangi bir başarısızlık durumu yaşarsa benlik saygısı zarar görebilir. Bu noktada tutarlılık önemlidir. Benlik kavramı ile yaşantısı arasında bir tutarsızlık varsa, benlik saygısı olumsuz etkilenebilir. Örneğin, birey kendisini çok sosyal biri olarak tanımlıyor fakat arkadaş grubu içinde dışlanıyorsa burada bir tutarsızlık var demektir. Özetle, benlik kavramı, bireyin kendisini nasıl tanımladığını; benlik saygısı ise bu tanıma ne kadar değer atfettiğini gösterir. Sağlıklı bir gelişim için her ikisinin de tutarlı, gerçekçi ve olumlu olması önem arz eder.

Özsaygı Özellikleri:

Kendini kabul edebilme : Bireyin hatalarıyla, eksiklikleriyle ve güçlü yönleriyle kendini tanıması ve yargılamadan kabul etmesidir.

Kendine güven : Karar verme, hedef belirleme ve zor durumlarla baş edebilme konusunda kendine güven duymasıdır.

Değerlilik duygusu: Bireyin yaşamında bir değeri ve anlamı olduğunu hissetmesidir.

Sınır koyabilme : Başkalarının isteklerine karşı kendi ihtiyaçlarını gözetebilme becerisidir.

Toksik ilişkilerden uzak durabilme : Özsaygısı iyi olan bir birey, ilişki kurma ya da sürdürme konusunda başarısız olma gibi bir korkusu yoktur. Toksik ilişkilerden kendini koruyabilir. Refahını tehlikeye düşürecek olan bir ilişkiyi sonlandırabilir. Sağlığını ve mutluluğunu önemseyerek, kendini zararlı ilişkilerden koruyabilir.

Özsaygıyı Güçlendirebilmek İçin;

İç Sesini Fark Et : Bazen iç sesiniz size olumsuz şeyler fısıldayabilir. ”Yine beceremedim, yine yapamadım” gibi yıkıcı cümleler fark ettiğin anda, onları yakala ve olumlu bir dile dönüştür. Örneğin; “Bunu henüz tam olarak doğru yapamıyorum ama gelişiyorum, çabalamaya devam ediyorum” gibi.

Aynaya Bakarak Olumlama Yap: Her sabah uyandığında aynanın karşısında kendine 2-3 tane olumlama yap. Örneğin; “ Ben yeterliyim.” “ Hatalarım ve zayıf yönlerimin farkındayım, bunlar beni eksiltmez, beni geliştirecek şeyler.” “Sevgiye ve saygıya layık bir bireyim.” gibi.

Başarı ve Güç Günlüğü Oluştur : Her gün başardığın küçük şeyleri not et. “Zamanında uyanabildim, sağlıklı beslendim, sporuma gittim.” Bu tarz küçük notlar sizin başarısızım, güçsüzüm gibi olumsuz kalıplardan uzaklaşmanıza yardımcı olur.

“Hayır” diyebilmek için Egzersiz Yap : Etrafındakilere istemediğin bir durum için kibarca ama net bir şekilde hayır de. Sınır koyabilmek özsaygının en güçlü göstergelerindendir.

Kendine Şefkat Göster : Haftada bir günü kendine iyi davranma günü ilan et. O gün kendini yargılamadan, zorlamadan sevdiğin şeyleri yap. Örneğin, yürüyüşe çık, film izle, meditasyon yap…

Küçük Ama Gerçekçi Hedefler Belirle : Kendini zorlamadan başarabileceğin hedefler oluştur. Örneğin, günde 10 dk egzersiz yap, 1 bardak fazla su tüketmeye çalış, fazla kahve içiyorsan onu azaltmayı dene. Günün sonunda hedefine ulaştığında kendini takdir et, ödüllendir.

Kendini Takdir Et : İhtiyacın olduğu zamanlarda o hafta başardığın şeyleri, gösterdiğin çabayı ve kendinle ilgili sevdiğin özellikleri yaz. Örneğin; bu hafta zor bir sunuma hazırlandım ve kendimi çok güzel ifade ettim. Cesaretimi ve emeğimi takdir ediyorum.

Kıyaslama Yapma: Kıyaslama yapmak çoğu zaman bireyin kendini yetersiz, eksik ve değersiz hissetmesine neden olur. Özellikle sosyal medyada görülen idealize edilmiş hayatlar, gerçekçi olmayan karşılaştırmalara neden olur ve özsaygıyı zayıflatır. Bireyin “ o benden daha iyi” gibi olumsuz düşüncelere odaklanması yerine “ben neyi daha iyi yapabilirim” gibi düşünmesi özsaygı gelişimi için önemlidir.

Sahip Olduklarına Şükret: Şükran pratiği yapmak hem özsaygıyı hem de genel yaşam doyumunu artırır. Sahip olduklarını fark etmek, odak noktasını dışarıdan içeriye taşır. Düzenli olarak yapıldığında beynin olumluya odaklanma becerisini güçlendirir ve iç huzuru artırır. Her gün 5-10 dk. Kendinize ayırarak defterinize şu üç sorunun cevabını yazın.

1.) Bugün neye şükrediyorum?

2.) Bugün kendimde neyi takdir ettim?

3.) Bugün kimin/ neyin varlığı bana huzur verdi?

Basit ama etkili olan bu pratik yöntemler yetersizlik yerine yeterlilik duygusunu güçlendirmeye yardımcı olur. Düzenli uygulama yapıldığında zihinsel sağlığı destekler ve benlik saygısını iyileştirir.

Psikolog Funda Buharalı.

Psikoterapi Antalya, Antalya Psikoterapi Merkezi.