Üvey Aile Sorunları

Boşanmaların hızla arttığı günümüzde, Türkiye İstatistik Enstitüsünün verilerine göre 2016 yılında ülkemizde 126000 boşanma gerçekleşmiştir. Boşanmaların %40’ı ise evliliklerin ilk 5 yılında görülmektedir.

Bir psikiyatri ve psikoterapi kliniği olarak boşanmanın çocuğa etkileri, üvey anne baba psikolojisi ile ilgili sorulara sıklıkla muhatap oluyor, üvey ailede yaşanan psikolojik sorunların tedavisine ciddi zaman ayırıyoruz. Çekirdek ailelerindeki rollerine alışan çocukların yeni aile yapısına uyum sağlamaları bazen çok sancılı olabilmekte, yıkıcı sonuçlar doğurabilmektedir. Bu yazımızla üvey aile, üvey ebeveyn, annesi ya da babasından ayrı yaşayan çocuklarla ilgili ruhsal sorunlar gibi merak edilen sorulara yanıt vereceğiz.

Üvey anne olmak:

Üvey annelik tarih boyunca olumsuz bir imaj yüklenmiş talihsiz bir konumdur. Üvey çocuğa eziyet eden, ondan kurtulmaya çalışan, çocukla sürekli rekabet içinde olan, acımasız, kötü, sinirli, kıskanç karakterler hem çocukların, hem de yetişkinlerin zihinlerine kazınmıştır.

Oluşan önyargılar nedeniyle üvey anne-çocuk ilişkisi baştan sorunlu olabilmekte, üvey anneye yüklenen imaj, annenin psikolojisini derinden etkilemektedir. Çoğu kez üvey annenin olumsuz tepkileri daha olumsuz algılanmakta, olumlu tepkileri ise sahte bulunarak küçümsenmektedir. Bu kısırdöngüyü kırmak isteyen üvey anne, çocuk ile arasındaki sınırı korumakta, disiplinli davranabilmekte kararsız kalmakta ya da çocuğa kendini kabul ettirmek için maddi hediyeler almakta, aşırı özverili davranabilmektedir.

Üvey baba olmak:

Üvey baba ortamının güvensiz, tehditkar ve tacizkar olarak algılanması da dünya çapında zihinlerde yer eden temel imajdır. Birçok baba da velayeti annede olan çocuğunun üvey baba elinde büyümesine karşı çıkmakta, boşanmış öz anne baba baştan çatışmaya girebilmektedir.

Velayeti annede olan babalarda kendi çocuğuna bir eksiklik duyması, yeterince ilgilenememe nedeniyle vicdan azabı çekilmesi sık gördüğümüz bir durumdur. Vicdan azabı altında ezilen babanın çocuğu yok sayarak kendini rahatlatma yoluna gitmesi, maddi ve manevi tüm sorumluluklarından kaçması ise ayrı problemlere yol açmaktadır. Bazı babalar bu sıkıntıyı üvey çocuğuna aşırı ilgi göstererek aşmaya çalışmakta, kendi çocuğu olmayıp eşinin çocuğuna üvey baba olanlarda ise biyolojik baba olmamanın neticesi, yaşamadıkları bir duygu ve sorumluluk altında bocalamalar görülebilmektedir.

Babalığın, annelik gibi içgüdüsel olmayıp, çocuğa sevgi ve bakım verdikçe gelişen, öğrenilen bir pozisyon olması üvey babaların işini aslında üvey annelere göre daha zorlu kılar. Birçok erkek kafasında oluşturduğu ya da gözlemlediği modellere göre üvey babalıkta öz baba gibi davranabilmenin yanı sıra üvey çocuklardan sorumlu olmama duygusuna da girebilmektedir.

Çocuk ile üvey anne ya da üvey baba arasında neler yaşanabilir?

Üvey ebeveyne önyargıları olan çocuğun, ani ve istenmeyen tepkiler verebileceği bilinmelidir. Çocuğu dinlemek, onu anlamak istediğinizi göstermek birçok problemi başlamadan çözmeye yarayacaktır.

Özellikle ergenlik döneminde arkadaşlarla ilişkiler, yatma ve eve dönme saati gibi konularla ilgili üvey annenin babaya şikayet edilmesi, üvey anneyle rekabete girilmesi sık karşılaşılan bir durumdur.

Birçok çocuk için üvey ebeveyni kabul etmenin, öz ebeveyne sırt çevirmek, ona ihanet etmek gibi algılanabileceğini bilmelisiniz. Annenin çocuğun negatif yaklaşımını telafi etmek için yeni eşine daha çok yaklaşması sorunları daha da büyütecektir. Çocuğun üvey babaya mesafeli olduğu durumlarda disiplin konusunda yetki hemen üvey babaya verilmemeli, çocuğun üvey babaya saygı duyması ve güvenmesi için zaman tanınıp, destek olunmalıdır.

Üvey ebeveynler sosyal ortamlarda çocuğu eşimin kızı/oğlu gibi tanıtmamalı, ismiyle tanıtmayı tercih etmeli, çocuğun kabul sınırları içinde kızım/oğlum demelidirler.

Babaları ile yalnız yaşayan kızların sohbet etmek, alışverişe çıkmak gibi durumlarda bir kadına ihtiyaç duymaları, anneleri ile yalnız yaşayan erkek çocukların rol model alacakları bir erkek figürüne ihtiyaç duymaları nedeniyle çocukların hayatlarında üvey ebeveyne yer açma istekleri her zaman vardır. Süreç iyi yönetilirse çok iyi neticeler alınabilir.

Anne babası boşanan bir çocuk neler hisseder?

Anne babası ayrılan, ayrılıp tekrar evlenen çocuğun yaşayabileceği sıkıntılar yaşına, cinsiyetine, mizacına, zihinsel kapasitesine göre değişecektir. Üvey ebeveynin yanına gidecek çocuk, yeni ev, yeni çevre, yeni okul, yeni arkadaşlar, yeni akrabalar gibi yeni düzenlere alışmaya çalışacak, uyum sağlamakta zorlanabilecektir. Üvey ebeveynin kendi çocuklarının da olması uyum sürecinin sancılı geçmesinde rol oynayabilir.

Anne baba ayrılığında çocukların hissettikleri temel duygu, hayatları üzerinde çok az kontrol sahibi olabildikleridir. Yaşanan stres nedeniyle öfkeli davranma, her şeye itiraz etme, istenilenleri yapmama, kardeş ya da arkadaşlarla sık sık kavga etme, okul başarısında azalma görülebilir. Depresyon ve kaygı bozukluğu gelişebilir.

Çocuklar üvey ebeveyninden hoşlansalar da aksi yönde davranmaları mümkündür. Duydukları çelişki ve suçluluk duygusu bunda rol oynar.

Çocukların yaşları ne kadar küçükse üvey ebeveyne alışmaları, yaşamlarında ona yer açmaları daha kolay olacaktır. Yetişkinliğe adım atmakta olan gençler de durumu rahatça kabullenebilirler. Ergenliğe girmek üzere olan veya yeni girmiş çocuklar ise en çok problemin yaşanacağı gruptur.

Üvey anne ve babalara önerilerimiz:

Üvey ebeveyn olarak süreci doğru yönetirseniz, çocukların gerçek ebeveynlerinden bile avantajlı konuma gelebilirsiniz. Çünkü çocuklar dert ve sorunlarını anne babaları dışındaki bireylerle daha rahat paylaşırlar. Eleştirmeden, yargılamadan, önerilerde bulunmadan, kendisini anladığınızı ve değer verdiğinizi hissettirmeden yaklaştığınız takdirde çocukla olumlu bir iletişime geçebilirsiniz.

‘’İhtiyacın olduğunda her zaman yanındayım’’, ‘’Beni hemen sevmeni değil, zaman içinde tanımanı, tanıdıkça da seveceğini düşünüyorum’’, ‘’Bana söylersen yardımcı olmaya çalışır, çözüm yollarını birlikte bulabiliriz’’ tarzında kuracağınız iletişim birçok kapıyı açacaktır. Bunların haricinde;

*Sizler kendi ilişkinizde mutluluğu yakalamaya çalışın. Mutluluğunuzu gören çocuğun pozitif gelişim sağlaması daha kolay olur.

*Ailedeki her çocukla ilgilenin, özel zaman ayırın, yakın ilişki kurun.

*Disiplin ve önemli kararlarda biyolojik ebeveynin sorumluluk alması daha doğrudur. Üvey ebeveynlerin cezalandırıcı olmayan disiplin yöntemlerini kullanması sorun çıkarmayabilir.

*Üvey ebeveynin sorumluluk sınırlarını ortaklaşa belirleyin.

*Çocukların size hitapları konusunda baskı yapmayın, bırakın hitap şeklini çocuk seçsin.

*Düğün törenine çocukların katılımı konusunda tercihi onlara bırakın.

*Aktif bir dinleyici olun, çocuğun duygu ve düşüncelerine saygı gösterin.

*Sizi tanıması için zaman gerektiğini, acele etmemesini vurgulayın.

*Hiçbir zaman öz ebeveynin yerine geçmek gibi bir niyetinizin olmadığını gösterin.

*Çocuk öz ebeveyni ile sorun yaşadığında objektif arabulucu olarak davranın, öz ebeveynleriyle ilişkiler konusunda değişiklik olmamasını sağlayın.

*Ailede yeni düzene geçerken eski ilişkideki alışkanlık ve gelenekleri bir çırpıda silip atmayın.

*Her çocuğa eşit davranış ve disiplin kuralları uygulayın.

*Evlilik öncesi evlilik kararı alırken kararı yalnız başınıza verin. Çocukların yaşamının nasıl değişeceğine dair detaylı bilgilendirin.

*Çocuklarınızın öz ebeveynlerini sevme gereksinimlerine saygı duyun. Diğer ebeveynleri hakkında kötü konuşmayın.

Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi, Aile Danışmanlığı ve Çocuk Psikolojisi Antalya.

Psikiyatrist ve Psikoterapist Emine Filiz Uluhan.